Start van mogelijk een nieuwe serie blogs. Analogieën met de vogelwereld. Waarom? [1]. Een beeld zegt vaak meer dan duizend woorden.
Ik wil graag van tevoren duidelijk maken dat ik een noviet ben in de vogel- en fotografiewereld. Afzonderlijk zijn het al werelden met een eigen kennis- en vaardigheidsdomein, laat staan wanneer je deze in combinatie wilt toepassen [2].
In dit blog wil ik het hebben over het zien (detecteren) van een vogel, deze vervolgens determineren en het vervolgens (proberen) op beeld proberen vast te leggen (documenteren).
Detecteren
Bij het uitlaten van de hond neem ik tegenwoordig mijn camera mee. “In een oogwenk” zag ik een vogel hoog een boom in fladderen. Zo eentje met prachtig wit, een beetje rood en zwart. Als in een flits schoot het door me heen: wow, een specht!
Ik pakte snel mijn camera er bij en probeerde het vizier te richten op waar ik dacht dat hij (of was het een zij?) zat. Eerlijk gezegd was het niet mijn verwachting dat er een bruikbare foto uit zou komen. Want ik had maar één foto gemaakt, en op het display van mijn camera was niet veel te zien. Enigszins teleurgesteld, maar toch ook in mijn sas vanwege het zien van het kleurige beestje keerde ik huiswaarts. Achter de computer bekeek ik het beeld nog eens. Het leek op een geheel van boomtakken zonder ook maar enig levend wezen. Toch viel mijn oog op een klein stukje van de foto. En daarop inzoomend zag ik plots dat ik onbewust gewoon een soort lucky shot had gemaakt, te zien in het linker paneel. Lucky, omdat ik kennelijk precies had afgedrukt op het moment dat de specht verscheen in het vizier tussen de takken door.
Ik maak even een uitstapje naar het vakgebied Accountancy, in relatie tot het ontdekken van fraude. In januari 2025 was de AFM voorzitter H. van Beusekom te gast bij Busy Season Talks om te praten over het toen net verschenen AFM rapport “Controlewerkzaamheden bij frauderisico’s schieten te kort”. Hoewel dergelijke rapporten ook regelmatig statements bevatten die meer mening dan feit representeren, trof me een statement van de AFM-voorzitter, namelijk om meer werk te maken van halve of zachte fraudesignalen. Vergelijk een fraudesignaal met het specht-signaal van een beginnende vogelaar. Misschien heb je het als beginnend vogelaar verkeerd gezien, en ben je ten onrechte af gegaan op wat jij dacht dat een signaal was. Maar misschien ook niet. Ik ben het eens met het uitgangspunt dat bij het nagaan van fraudesignalen in eerste instantie het materialiteitsbelang niet speelt. Later mogelijk wel als je het signaal gaat oppakken en verder gaat analyseren.
Er is ook een ander element waarin het vergelijk met de vogelwereld opgaat. De vogelaar houdt er rekening mee dat hij vogels zal tegen komen, bij voorkeur vogels waarvan je weet dat deze zich bevinden in het gebied waar je naar toe gaat. Maar je houdt er ook rekening mee dat je vogels treft waar je niet in het bijzonder naar op zoek was. Dat geldt ook bij het rekening houden met fraude(signalen). De fraudestandaard vergt dat fraudewerk er niet een beetje bijhangt, je houdt er rekening mee dat je werkzaamheden een potentiële fraude op het spoor kunnen komen. Die alertheid moet er gewoon zijn in het vak. Het moet natuurlijk niet doorslaan, want de accountant is geen rechercheur of fraude-opsporingsambtenaar.
Determineren
Als je een (bijzondere) vogel hebt gedetecteerd komt daarna de fase van determineren. Uitzoeken welke soort vogel het betreft. Kun je het beestje een naampje geven? Of iets deftiger geformuleerd: kun je de vogel systematisch identificeren als onderdeel van een soort? En welke kenmerken hanteer je daarbij? Bijvoorbeeld: uiterlijke kenmerken, gedrag, geluiden, habitat (omgeving), of seizoensgebondenheid (bijvoorbeeld trekvogels). In het geval van ‘mijn’ specht viel er niet zoveel te determineren, ook al ben ik nog maar een beginneling. Dat brengt me bij het rechterplaatje: een foto van twee met elkaar dartelende spechten op het mooie landgoed van Nyenrode Business Universiteit [3]. Deze foto is al wat beter dan de eerste foto. Als je de foto wat nauwkeuriger bekijkt, dan zie je dat de bovenste specht een mannetje is (rode vlek op de achterkop) en de onderste specht een vrouwtje. Het zijn beide zogenaamde Grote Bonte Spechten. Spechten die op de Grote Bonte Spechten lijken zijn de ‘middelste’ en ‘kleine’ bonte specht. Uiterlijk veel verwantschap, maar dan toch weer net wat anders, en ook qua grootte verschillen ze (wat de naam reeds deed vermoeden). Als je nog wat verder speurt in vogelgidsen kun je overigens nog wat meer verwante spechten aantreffen die in Europa wat zeldzamer zijn, zoals de witrugspecht, en de Syriëische Bonte Specht.
Ik heb er in dit blog niet de plaats voor om uit te wijden over de determineerkwaliteiten van accountants, maar merk wel op dat geoefende vogelaars vermoedelijk over meer determineervaardigheden beschikken dan accountants vaardigheden hebben om soorten fraude te onderscheiden. Hier geldt misschien ook ‘Wat niet weet, wat niet deert’. Ook wel: ‘Wat niet detecteert, wat niet determineert’.
Documenteren
Voor vogel-minnend Nederland is het van belang om waarnemingen te registreren. Een dergelijke registratie kan plaatsvinden op www.waarneming.nl. Dit betreft registratie van de soort vogel, de datum van waarneming, de locatie, de telmethode, etc., en wordt bij voorkeur voorzien van een foto. Met een dergelijke registratie help je andere vogelliefhebbers, en ook de vogelbescherming.
Onder het vorige punt ‘Determineren’ gaf ik aan dat er voor accountants nog het nodige te leren valt qua vaardigheden ten aanzien van het ontdekken van en een naam geven aan fraude. Als deze bewering feitelijk ook klopt, dan is het wel hard nodig om hieraan iets te doen. Met name ook omdat de onderzoeksliteratuur van oudsher fraude als een zeldzaam verschijnsel duidt. Dat is in de praktijk wel een beetje aan het veranderen als je het mij vraagt. Als je tegen accountants aanhoudt dat de gemiddelde accountant in zijn of haar werkende leven in de openbare praktijk een handvol fraudegevallen is tegen gekomen, hoor je steeds vaker de reactie: “Oh, dat is bij mij wel anders”. Het zou maar zo kunnen zijn dat de toegenomen aandacht voor fraude (in de maatschappij en in het accountantsberoep) ook leidt tot het meer tegenkomen van fraudegevallen in de praktijk. Tegelijk is er vermoedelijk ook ruimte voor verbetering. Wat mij betreft is het laaghangend fruit als op kantoorniveau een soort www.waarneming.nl zou worden ingericht, en dat “gedetermineerde” fraudegevallen worden gecategoriseerd, waarover vervolgens kennisdeling zou kunnen plaatsvinden. [4] Dat zal er vermoedelijk aan bijdragen dat zo doende de kennisbasis op het gebied van fraude wordt verbreed en zo kan bijdragen aan groei van de ervaringsbasis. Ik heb begrepen dat er inmiddels een aantal compliance en vaktechnische afdelingen een soortgelijke database bijhouden! Een andere denkrichting voor het vergroten van het lerend fraudevermogen is om gebruik te maken van fraudespecialisten, voor wie fraudegevallen dagelijkse kost is. De fraudespecialist heeft zelf mogelijk weinig detectie-ervaring omdat een fraude-opdracht regelmatig ontstaat wanneer een ander reeds een vermoeden van fraude heeft gesignaleerd; maar het gegeven van fraude als dagelijkse kost zal ongetwijfeld leiden tot breder en dieper inzicht in de variëteit aan fraudeverschijningsvormen, en daarmee ook het fraudebewustzijn van accountants een impuls kunnen geven. Dit zou bijvoorbeeld een meer diepgaande en brede discussie over frauderisico’s in de pre-audit meeting initiëren. En het zou bijvoorbeeld ook input kunnen geven aan de vormgeving van het zogenaamde verrassingselement in de controle.
Prof. dr. Niels van Nieuw Amerongen RA
15 april 2025
[1] Nee, ik ben geen Franciscus van Assisi (die preekte tegen de vogels), hoewel dieren je soms meer kunnen geven dan mensen. En nee, ik heb ook geen Messiascomplex, hoewel de gelijkenissen van Jezus uit het dagelijkse leven zonder meer leerzaam en verhelderend waren.
[2] Neem alleen al de complexiteit om een foto van een bewegend beeld maken: dat geeft al snel een bewogen foto, maar niet één met een helder beeld.
[3] Vermoedelijk ben ik niet geheel ‘unbiased’ als het gaat om de schoonheid van dit landgoed.
[4] Dit heeft ook aspecten in zich van de lerende organisatie, waarover ik eerder schreef: Herziening accountantsopleiding | De lerende organisatie creëert kennis · Accountancy Vanmorgen.
